Je kunt jonge mensen weerbaar maken als je ze de krachten die spelen in de samenleving leert hanteren. Dat kan alleen als je zelf leert omgaan met verleidingen en tegenslag. Hoe doe je dat?
Auteur: Mieke Vollenhoven
Soms vraag ik aan mezelf in welke spiegel ik kijk. Om niet meegetrokken te worden door verleidingen. Me niet op de kop te laten zitten door tegenslag. Me niet te laten frustreren door beperkingen. Mijn talenten optimaal in te zetten vanuit mijn drijfveren. Die uitdaging geldt denk ik voor alle mensen met een pedagogische opdracht. De toekomst waarop we jonge mensen willen voorbereiden is onzeker. Wij zijn als een schilderij dat nog niet af is. We lopen op een weg die nog niet begaan is. Onze eigen toekomst is onzeker. Maar we moeten iets doen. Je kunt jonge mensen toch niet zonder bagage de toekomst in sturen? Ze hebben een goede kaart nodig, het nodige gereedschap. Welke verleidingen en tegenslag zullen zij tegenkomen? Da’s een goede vraag. Maar nog veel effectiever is de vraag: Hoe hanteren we zelf verleidingen en tegenslag? Hoe doe ik dat?
Op je eigen troon
Het leven van coaches, docenten en opleiders is vol van verleidingen. Ik noem wat voorbeelden: De verleiding om in de oude voetsporen te blijven; De verantwoordelijkheid niet nemen. Nergens achter gaan staan; In de spiegel van anderen blijven kijken. Nagaan of ik wel voldoe aan hun verwachtingen; Geen tegenwicht bieden waar dat nodig is. Uit angst voor pijn of gezichtsverlies; Op de troon blijven zitten van verouderde opvattingen.
Het is de kunst om elke keer de uitdaging opnieuw aan te gaan en uit te vliegen. De reis van een docent, (hoog)leraar of coach die wil inspireren, is de reis van een held. De kaarten die je hebt verouderen. De wegwijzers draaien nogal eens door de wind. De wereld verandert snel. De sociale onrust neemt toe. De belangen worden wereldwijd groter. Het krachtenspel van de tijdgeest vraagt niet alleen om een eigen visie maar ook om stappen die kwetsbaar kunnen maken.
Afgeleid door stemmen
Veel docenten, coaches en opleiders willen, net als ik, jonge mensen weerbaar maken. Hen klaarstomen voor de toekomst met alle verleidingen en tegenslag. Maar we worden zelf voortdurend afgeleid van onze pedagogische taak: Maak het jezelf toch niet zo moeilijk; Waar begin je aan? Dat lukt nooit! Je doet genoeg. Het is de taak van de ouders.
Die (innerlijke) stemmen helpen niet echt. De volgende wel: Dat je op zo’n manier de uitdaging aangaat met die studenten. Die gaan het nooit vergeten! Geweldig om in een klas te zitten waar je als leerling mag bewegen; Je gaat voor je droom. Wat mooi dat je al zover bent gekomen.
Krachten leren hanteren
De kunst is om zelf de krachten van verleidingen en tegenslag te leren hanteren. Eigen belemmerende overtuigingen te overwinnen. Kansen te grijpen ook al heb je beperkingen. Op basis van nieuwe inzichten dingen uitproberen. Om feedback blijven vragen en je koers bijstellen als het nodig is. Als ik dat doe, dan kom ik andere mensen tegen die dat ook doen. Zo werkt enthousiasme. Je steekt elkaar aan. Zo komt er een beweging, een netwerk op gang. Soms gaat het snel. Soms duurt het lang. Dat hangt ook af van hoe nieuw je visie is. De uitdaging is om steeds beter te leren omgaan met verleidingen en tegenslag. Het volgende verhaal gaat over de verleiding om op de eigen troon te blijven zitten:
Ergens in onze wereld leeft een Koningin. Ze is de baas en bepaalt de regels en wetten. Dat is ze gewend. Iedereen luistert naar haar. Of je er zin in hebt of niet. Als je dat niet doet, lig je eruit. Ze doet wat ze belangrijk vindt. Ze houdt niet van kritiek. Soms vraagt ze haar adviseurs om raad. Als ze zin heeft. Op een dag vraagt ze aan haar meest wijze adviseur hoe ze haar gezag groter kan maken. Ze wil dat mensen niet alleen volgen maar in haar geloven! Meer vertrouwen hebben. Hij zegt tegen haar: “Als u dat wilt bereiken, dan moet u oefenen. Elke dag”. Ze is verontwaardigd. Hoe durft hij haar de les te lezen! En ze stopt hem in de gevangenis diep onder het paleis. Ze wil hem niet meer zien. Maar soms denkt ze aan hem. Na een jaar mag hij om een gunst vragen. Hij vraagt een jong kalf om hem gezelschap te houden. Na een paar jaar is ze nieuwsgierig hoe het met hem gaat. Ze laat hem komen. Zal hij zijn lesje geleerd hebben? Ze zit op haar troon en kijkt naar hem uit. Daar komt hij aan. Wat ziet hij eruit! Hij loopt langzaam en draagt een koe op zijn schouders! Twee poten aan elke kant. Ze is stomverbaasd en krijgt er nog net uit: “Hoe krijg je dat voor elkaar?” Hij staat daar en zegt: “Elke dag oefenen Majesteit”.
Elke dag oefenen
Dat verhaal heb ik ooit, toen ik nog jong was, in de coachopleiding gehoord van Piet Weisfelt. Ik zal er wel een eigen verhaal van hebben gemaakt. Maar het beeld van de koningin is mij bij gebleven. Ik had het met haar te doen. Ze leek me eenzaam in haar paleis. Zo koel dat ze vast geen plezier had. Zo druk met regelen dat ze de ene bijzondere adviseur in haar rijk niet goed zag. Zo gewend aan haar macht, dat ze niet zag dat gezag van een andere orde is. Een dergelijke koningin wordt pas wakker als ze stomverbaasd is. Pas dan, realiseert ze zich, dat ze elke dag moet oefenen om te krijgen waarnaar ze eigenlijk verlangt. Het vraagt veel oefening om het diepste verlangen te volgen, oude patronen los te laten, geestkracht te ontwikkelen. De stem van je hart te volgen. De eigen stemmen te onderscheiden, mitsen en maren te doorzien en niet te projecteren op de buitenwereld. Het vraagt veel oefening om – door alle tegenslag heen – te creëren wat eerst onmogelijk leek. Bijvoorbeeld als koele koningin een inspirerend leider worden.
Het wijze verlangen
Als je dat wilt, moet je van je troon af en de kelders van je paleis ingaan. Om na veel oefening, de eigen beestachtige krachten te dragen – en daarna weer op die troon durven klimmen. Wonder boven wonder, heeft deze koningin, diep in haar onbewuste, een leuke sterke kant die nooit opgeeft. Dat is de wijze adviseur, de wijsheid van het verlangen in haar. Dan vliegt de ziel als een vogel. Dan wordt het goddelijke werkelijkheid. Of …hoe zeg jij dat? Hoe je het ook verwoord, deze kant van haar geest heeft eigenlijk de hoofdrol in dit verhaal.
Wonderen, onbegrijpelijke factoren, kunnen mensen diep raken en helpen om er in zware tijden boven op te komen. Wonderen zoals een ijskoningin die smelt, een man die een kalf draagt, tranen op de juiste plek, vrienden die niet wegkijken, een goddelijke lach, een menselijke spiegel, een verhaal dat de ziel raakt… We zijn gewend om te meten of iets hoger of sneller gaat. Hoeveel geld het kost en opbrengt. Dat is de huidige cultuur, de mechanismen zoals ze werken. Het is een illusie dat de resultaten die daar uit voortkomen de essentie van ons werk bepalen. Onze niet-cognitieve capaciteiten vragen vooral om visie, geestkracht en diepgang. Met een knipoog van boven af. We hebben – naast kennis en vakwerk – veel ruimte nodig voor experimenten op dit gebied. Anders werkt ons werk op de lange termijn averechts. Wie geeft deze ruimte om te oefenen een plek? Waar zijn middelen om interventies op dit gebied te bekostigen? Ik zou het graag weten voor het project waar ik me voor in zet.
Een opdracht als een dans
Om de missie te bereiken, kunnen we in de kelders van ons paleis ontdekken wat we ergens al weten. Het kalf leren dragen op onze schouders. De krachten in onszelf leren hanteren. Krachten die dieper gaan dan meetbare competenties. Evidenced based geldt hier niet of nauwelijks. Dit experiment, deze oefening gaat ook om het voeren van de strijd met mijn eigen mitsen en maren en die uit mijn omgeving. Het vinden van mijn ritme en dat van anderen. Het overwinnen van mijn weerstand. Deze visie gaat om het openen van ogen en oren. De pedagogische opdracht is als een dans die er elke keer anders uit ziet. Ik heb mijn lichaam – voorbij de woorden – in beweging te brengen om het gemeenschappelijke ritme, onze mogelijke beweging te vinden. Werken aan de persoonsvorming van jonge mensen, is geen eenrichtingsverkeer. Je doet het ook voor jezelf. Het is identiteitsontwikkeling, teamontwikkeling en cultuurontwikkeling tegelijk. Sociaal-emotionele educatie is niet alleen een pedagogische – maar ook een maatschappelijke opdracht. Het gaat om krachten in onze samenleving zoals:
– Het geweld dat we onszelf aandoen en de kracht van de liefdesstrijd;
– De energie die we laten weg lekken en de energie die gaat stromen;
– De manipulatie die we ons laten wel gevallen en de weg die we veroveren;
– De verleiding om te blijven zitten op de troon en het meegaan met de stroom;
– Het nieuws dat we volgen en woorden die werkelijk indruk maken;
– De overheersing via vaste patronen en persoonlijk leiderschap;
– De verwarring van vage idealen en illusies en de droom die uit komt in het contact.
Deze krachten (bron: Krachtenspel.nl) zitten diep verscholen in ons zelf en de samenleving. Er is een visie nodig om de krachten te verhelderen. Gereedschap om de krachten te leren hanteren. Gereedschap zoals beelden, symbolen en verhalen. Om de krachten van verleidingen en tegenslag duidelijk te maken aan (jonge) mensen hebben we op de website Krachtenspel.nl zowel een visie als werkmateriaal gezet. Een voorbeeld is het korte verhaal Het krachtenspel dat ik als metafoor heb geschreven. In dit verhaal is de koningin een inspirerend leider geworden. Ze geeft haar ministers concrete opdrachten om de sociale uitdaging in haar rijk aan te gaan. Het krachtenspel van de tijdgeest te leren hanteren. En de sociaal-emotionele onrust aan te pakken. De ministers gaan – met al hun kennis en inzichten – het experiment aan. Door deze beweging komen er oplossingen in zicht. Zo komt het tot een gemeenschappelijke voorstelling van de ministerraad waar iedereen van geniet. Licht aan de horizon. Het verhaal is geschikt voor jong en oud en staat op de website Krachtenspel.nl (zie de verhalen). De website is open source. Je kunt er direct een keer mee aan de slag in je eigen organisatie. De oefeningen staan erbij. Als je eerst een keer samen met ons wilt oefenen ben je welkom op de inspiratiemiddag op 4 oktober in Amersfoort. Voor meer informatie zie: Nieuws/activiteiten op www.Krachtenspel.nl.