Kun jij je eigen krachten bundelen in een crisis? Of verdwaal je in mist, gevoelens van angst en verwarring? Gaat bij jou een frisse wind waaien of slaat je fantasie op hol? Houd je je vast aan onderzoek en feiten? En zorg je ervoor dat je ook mentaal gezond blijft? Kunnen we samen de krachten bundelen? Of hebben we een baas nodig die het voor ons gaat bepalen?
Er is in de samenleving meer nodig dan het RIVM kan bieden. De situatie is op dit moment sociaal-emotioneel gezien zorgwekkend. Professionals en mensen die meer risico lopen, worden bang en voelen zich (nog) niet voldoende beschermd. Specialisten vrezen voor een gebrek aan middelen. Groepen mensen dreigen te vereenzamen of te ontsporen. Hoe blijven we in de stroom? Dat kan niet door een eindbaas aan te wijzen die lijkt op een militair (dan verliezen we onszelf) maar door de krachten van jezelf en anderen te bundelen en de nodige capaciteiten te ontwikkelen. Ook mentaal.
Blijven we aan het stuur?
Wat ik me afvraag is: waar droom jij als professional van in deze tijd? Dat lijkt misschien een rare vraag maar die vraag is essentieel om mentaal door deze crisis te komen. Droom je dat het zo snel mogelijk over is? Heb je misschien angstdromen? Zit je in een isolement? Loop je vast met je bedrijf? Of komt er ook een sterk verlangen naar boven? Een eigen uitdaging, wellicht een roeping? Misschien vecht je tegen het virus. Werk je aan middelen die hard nodig zijn om het te bestrijden. Doe je boodschappen voor de buren. Of heb je een luisterend oor voor mensen die alleen en kwetsbaar zijn: Zien ze hun geliefden nog wel (gezond) terug? Krijgen ze op tijd een operatie? Een crisis kan mensen verlammen maar ook tot leven brengen.
Mensen komen als dieren uit hun hol en wrijven de slaap uit hun ogen. Heé, de wereld is plotseling veranderd!
In een crisis wordt de status quo doorbroken. Idolen zijn ineens geen afgod meer; zij kunnen het virus ook te pakken krijgen. Gewone mensen die hard nodig zijn, krijgen waardering en applaus. Mensen kunnen ineens meer dan ze dachten: de auto laten staan; een concert vanuit het raam, vergaderen over internet. De overheid maakt miljarden vrij.
Maar de andere kant is er ook: Mensen raken in verwarring. De paniek wordt hier en daar voelbaar. Agressie kan toenemen. Verzorgers moeten teveel uren draaien en de verbeelding neemt soms een loopje met onze gedachten: Wat als het erger wordt dan we dachten? Wat dan?
Leren in crisistijd
Als ons leven wordt bedreigd, leren we – als het goed is – ons te barsten. De vraag is dus: hoe leer je omgaan met tegenslag? Leren gebeurt in fasen:
1. Eerst doen we nog lacherig. Haha, ik mag jou geen hand geven. Ach, het zal wel meevallen.
2. Dan wordt het menens, we willen het begrijpen. Wat gebeurt er? Wat betekent dat voor mij?
3. De adrenaline gaat stromen, de paniekgeest komt soms om de hoek kijken. Je moet afstand houden maar de emoties lopen op. Krijgen wij het ook? Krijg ik straks mijn zaak er weer bovenop? Kan de zorg het aan?
4. Er vallen klappen. Er is geen tijd meer te verliezen. Mensen gaan vechten, vluchten in hun eigen wereld of gaan een eigen weg.
5. We luisteren naar deskundigen, lezen (nep)nieuws en proberen een oordeel te vormen. Die beoordeling heb je nodig om te kunnen handelen. Je zet je zaken op een rijtje maar het rijtje verandert steeds;
6. Politieke/sociale grenzen verdwijnen en gevoel van saamhorigheid ontstaat. Dat is fijn. Maar even later worden de meer fysieke, regionale en landelijke grenzen harder en kun je niet meer reizen. Niet meer heen en terug. De verwarring en onrust nemen toe. Maar ook, bij velen, de focus en vastberadenheid.
7. Het leven verandert met een sprong en je moet zelf ook springen. Durf je dat? Durf je iets anders te doen dan je deed? De leiding nemen ook al heb je beperkingen? Je eigen uitdaging (nog meer) aan te gaan? Kun je bijvoorbeeld in de stilte die ontstaat je gevoelens verduren? Of de grenzen bewaken die nodig zijn en optreden?
8. Je leert, we leren, met vallen en opstaan. Fysieke en mentale gezondheid gaan hand in hand.
Er wordt een antwoord van mensen gevraagd: Wie ben jij in crisistijd? Wat doen jullie er samen aan? Dat is zowel beangstigend als mooi! Er ontstaan nieuwe kansen. En nog mooier: we krijgen soms samen een nieuw perspectief. Eendracht, daadkracht en ik hoop ook een kwaliteit van leven die verder reikt. Zou het mogelijk zijn om, ook na de crisis, meer te verbinden en samen te werken? Ook meer persoonlijk leiderschap? De wereld staat op het spel en er wordt iets van ons gevraagd dat ook op lange termijn wezenlijk is.
Voorbeeld: De politiek, bedrijven en burgers gaan – omdat omwegen nu niet goed meer werken – korte ketens (lijnen) creëren in de voedselketen. Dat is veel duurzamer en werkt sneller. Dan breng je de producten naar de klant. Daar was eerst niet genoeg aandacht voor. Nu wel. Nu willen steeds meer mensen helpen (Zie bijvoorbeeld de actie: Support Locals).
Verbeeldingskracht nodig
De vraag is of je in crisistijd het stuur in handen neemt en de regie houdt over je leven. Dat is niet eenvoudig. Het is vreemd om te sturen als je de richting niet weet. Het is eng om te sturen als de weg voor je ogen verandert. Je moet als bestuurder vaak bijsturen, op tijd remmen maar ook stevig doorrijden. Want de tijd dringt! Anders vallen er nog meer slachtoffers. Er wordt van je gevraagd of je je wilt verantwoorden terwijl je stuurt. Je kunt soms botsen, maar dan moet je, ook al is er schade, wel helder blijven communiceren. En bij elkaar blijven. Je moet koers houden en mag niet teveel uitwijken. Hoe houd je dat vol in onbekend gebied?
In de sociale onrust die ontstaat, heb je een mentaal stuur nodig. Leiders met een gemeenschappelijke morele koers. Alsjeblieft geen leider die de lakens uit gaat delen zonder zich te verantwoorden. Of mensen ophitst. Ik hoorde op tv dat er om een militair type werd gevraagd of een autoritair leider. Dat is godgeklaagd! Dat helpt misschien wel even, maar denk maar niet dat we daar beter van worden. Integendeel. Er is bij sociaal-emotionele onrust een sociaal-emotioneel antwoord nodig van leiders en begeleiders in deze tijd. Mentaal. Het is nodig om beter te leren reflecteren op onszelf. Op morele verantwoordelijkheid en sociaal-emotionele educatie voor jong en oud. Dat gebied hebben we flink verwaarloosd (zie mijn artikel over de meetlat) .
Mentaal stuur
Hoe kun je als leider sociaal-emotionele krachten zoals polarisatie hanteren als deze krachten je zelf ook overvallen? Als je zelf soms geen hand voor ogen ziet? Dat kan door je eigen uitdaging als een weg voor je te zien. Als een weg die zich in mij en jou, in ons ontvouwt.
Voor mij is het de uitdaging om de (cultuur)krachten en patronen kenbaar te maken die in mezelf, groepen en de samenleving spelen. En te laten zien hoe je deze kunt (leren) hanteren bij crisis, verleidingen en (zware) tegenslag. Dat kan door het verschil tussen stereotiepe- en constructieve houdingen te laten zien via (voor) beelden, verhalen, oefeningen. Zodat mensen meer mogelijkheden ervaren. Ook al heb ik beperkingen, daar kan ik aan werken. Dat is mijn talent en ik heb vrienden die willen helpen.
De eigen uitdaging is als een licht in het donker en laat je zien wat je te doen staat. Mensen kunnen zelf beslissen een lichtje te zijn (Etty Hillesum). Ook als dat licht soms ver weg is en je er van tijd tot tijd een potje van maakt. Dat is niet zweverig. Het is een droom en nuttig tegelijk.
Verbeeldingskracht over de top
Roze wolken helpen om te dromen. Maar als je je teveel verbeeldt, kun je in mist terecht komen. En moet je uitkijken dat je geen fantast gaat worden (bron: Krachtenspel.nl).
Vanuit de droom kunnen we, met oog voor de realiteit, verder ontwikkelen. Verder dan we dachten. Deze missie heeft ook een gevaarlijke kant. De constructieve houding van een Dromer kan veranderen naar een Fantast, een Warhoofd of zelfs een Paniekzaaier (bron: www.Krachtenspel.nl). Daar dreigt de valkuil van de illusie. Als je elkaar uit het oog verliest, kun je in je verbeelding verdwalen. In wanen gaan geloven. De vraag is: Ben je nog aanwezig? Houd je elkaar vast? Geef je je grenzen duidelijk aan? Het gaat om (arche)typische houdingen die we kunnen leren hanteren.
In ons element
Sommige rollen zijn van vitaal belang: Leiders die opstaan en aangeven wat er moet gebeuren. Dromers die het perspectief aanreiken. Harde Werkers die aan de gang blijven. Strijders die vechten voor de kwaliteit van leven. Sfeermakers die de humor erin houden, dansen of een lied zingen. Goede Sprekers die de communicatie helder houden. Wijzen die de verhalen vertellen en de moed erin houden (bron: www.Krachtenspel.nl).
Kracht en kwetsbaarheid
Leiders hoeven niet voortdurend zeker te zijn van hun zaak. Het gaat om (bege)leiders die hun krachtbronnen kennen, steeds weer in hun kracht komen en elkaar helpen. Dat gaat samen met gevoelens van onzekerheid. De koning had het er al over. De kernvragen dagen ons uit. Onzekerheid, twijfels en pijn horen erbij. Je hoeft als leider niet je gezicht te verbergen. Je hoeft als dromer niet gelovig te zijn. Je hoeft als harde werker er niet bij neer te vallen. Je hoeft als sfeermaker geen mooi weer te spelen. Kracht en kwetsbaarheid hebben elkaar nodig. Een crisis kan zorgen dat mensen veel meer kunnen dan ze dachten.
Wij gaan verder met het verhelderen van deze typische houdingen en rollen op Krachtenspel.nl. Sociaal-emotionele educatie voor jong en oud. Op www.Krachtenspel.nl (open source, non-profit), staat concreet gereedschap, werkmateriaal om deze krachten in groepen te leren hanteren en de nodige capaciteiten te ontwikkelen.